Tirat dal sòm, benlèu per error, e campat fòra dal tren dins n'estacion de passatge. De nuech, e sensa ren embe mi.
Arribo pas a me repilhar da l'esbalordiment. Mas aquò que m'estona mai es que me tròbo pas a còl degun senh de la violença patia; ren masque, mas que n'ai nimanc un'image, nimanc l'ombra confusa d'un recòrd. Me tròbo a tèrra, solet, dins l'escur d'una estacion desèrta; e sai pas a qui m'adreçar per sauber çò que m'es capitat, ente siu.
Ai masque entrevist un lanternin bòrnh, acorrut per sarrar lo portèl dal tren d'ente siu estat fòragetat. Lo tren es repartit d'abòrd. E d'abòrd es avalit dins l'estacion aquel lanternin, embe lo revèrber vacilhant de son lume van. Dins l'estordiment m'es nimanc passat per la tèsta de lhi córrer après per demandar d'explicacions o far reclam. Mas reclam de qué?
Embe un esbuï infinit m'apercebo d'aver pas pus idea de m'èsser butat en viatge sus un tren. Me soveno pas pus gis d'ont sie partit, ente sie dirèct; e se da bòn, en partent, auguesse embe mi qualquaren.
Me semelha pas ren. Dins lo vueit d'aquesta orribla incertessa, d'un crèp me pren lo terror d'aquel espectral lanternin bòrnh que s'es d'abòrd retirat, sensa pas far cas a mon expulsion dal tren. Es donc benlèu la costuma que an aquesta estacion se cale com aquò?
Dedins la sornura arribo pas a ne reconéisser lo nom. La vila totun m'es certament desconeissua. Dessot las premieras òrras lusors de l'alba, pareis desèrta. Dins la vasta plaça lívida derant l'estacion lhi a un fanal encara visc. M'apròcho a el; me fèrmo e, pas encalant auçar lhi uelhs, esfraiat coma siu dal retunir di miei pas dins lo silenci, gacho mas mans, las guincho per un vèrs e per l'autre, las serro, las duèrbo mai, me tasto embe elas, me cèrcho a còl, decò per sentir coma siu fach, perque puei pas pus èsser segur nimanc d'aquò: que mi existe realament e que tot aquò sie ver.
Pauc après, m'enfonzant dins lo centre de la vila, veo de causas que a chasque pas me farion estar sesit da l'estupor, se un'estonament mai fòrt me ganhesse ren en veient que tuchi lhi autri, emai semblables a mi, se bojon aquí al metz sensa franc se'n prene garda, coma se per ilhs sien las causas pus naturalas e acostumaas. Me sento coma rabelar, mas decò aquí sensa avertir qu'én me face violença. Solament que, dedins mi, ignar de tot, me sento tenir quasi de tot cant. Mas consídero que, se sai pas nimanc coma, ni d'ente, ni perque lhi sie vengut, devo aver tòrt mi certament e rason tuchi lhi autri, que ren masque pareis lo saben, mas saben decò tot çò que fan segurs de pas s'enganar, sensa la mínima incertessa, tant naturalament persuaduts a far coma fan que m'atirariu segur la meravilha, la reprension, benlèu decò l'indinhacion se, o per lor aspèct o per qualque lor gèst o expression, me butesse a rire o me mostresse esmaravilhat. Dins lo desir abramat de descurbir qualquaren sensa me far apercéber, me chal de contunh cancelar da lhi uelhs aquela cèrta permalositat qu'an de fugia tanti bòts lhi chans dins lors uelhs. Lo tòrt es miu, es miu, se ne'n compreno ren, se arribo pas encà a ne revenir. Chal que m'esforce a far lo mavís de n'èsser persuadut decò mi e que m'engenhe a far coma lhi autri, ben que me manque chasque critèri e chasque nocion pràctica, mesme d'aquelas causas que pareisson mai comunas e de bèl far.
Sai pas da que cant me repatar, que via prene, çò que me butar a far.
Possible totun que sie já tan creissut, en restant totjorn coma un filhet e sensa aver fach pas jamai ren? Aurei benlèu trabalhat en sumi, sai pas coma. Mas trabalhat ai de segur, trabalhat sempre, e un baron. D'autre cant, pareis que tuchi lo saben, perque tanti se viron me gachar e mai d'un me saluta decò, sensa que mi lo coneisse. D'abòrd resto perplèx, se verament lo salut sie adreçat a mi; me gacho da cant, me gacho darreire. M'aurèn salutat per error? Mas no, saluton mi da bòn. Combato, embarrassat, embe una cèrta vanitat que voleria e pura arriba pas a s'illúder, e vau anant coma suspés, sensa poler me liberar da un'estranja gena per una causa – lo reconeisso – da bòn mesquina: siu pas segur dal vestit que pòrto; me semelha dròlle que sie miu; e aüra me sortís lo dúbit que saluten aquesta vèsta e non pas mi. E entant embe mi, gavat aiçò, ai pas pus d'autre! Torno me cerchar a còl. Una sorpresa. Estremat dins lo sacochin de la jaca tasto coma una bustina de cuer. La tiro fòra, esquasi segur qu'apartene pas a mi mas an aquesta vèsta pas mia. Es da bòn una vielha bustina de cuer, jauna, destencha, eslavaa, coma chaüta dins l'aiga d'un beal o d'un potz e repeschaa. La duèrbo, o putòst ne destacho la part empegaa, e lhi gacho dedins. Entre lhi gaire papiers replegats, illesibles per las tachas qu'a fach l'aiga en diluent l'ancre, tròbo un pichòt signet, enjaunit, d'aquilhi qu'en gleisa én semon ai filhets, e estachaa an aquel, quasi dal mesme format e decò ilhe esblavia, una fotografia. La despego, la gacho. Òh, es l'image d'una jòlia filha en costum da banh, quasi nua, embe tanta aura dins lhi pèls e lhi braç levats vivament dins l'acte de salutar.
La mirant, emai embe una cèrta pena, sai pas, quasi luenha, sento que es d'ilhe que me ven l'impression, se ren pròpi la certessa, que lo salut d'aquilhi braç, tant vivament levats dins l'aura, sie adreçat a mi. Mas per tant que m'esfòrce, arribo pas a la reconéisser. Possible qu'una frema tan jòlia me sie polgua avalir da la memòria, emportaa da tota aquela aura que lhi despenchena la tèsta? Segur, dins aquesta bustina de cuer chaüta un temp dedins l'aiga, aquesta image, butaa da cant a un signet, a lo pòst qu'én dona a una calinhaira.
Torno cerchar dedins la bustina e, mai estonat qu'embe plaser, dins lo dúbit que m'apartene pas, tròbo dins un entrepaus secret un gròs bilhet de banca, vai sauber da quant de temp estremat aquí e desmentiat, plegat en quatre, tot abismat e pertusat aicí e ailai sus lo dòrs des replegaduras já frilaas. Desprovist coma siu de tot, polerei m'ajuar embe aquò? Sai pas embe quala fòrça de convincion, l'image retracha dins aquela pichòta fotografia m'assegura que lo bilhet es miu. Mas lhi a da se fiar d'una testeta tant despenchenaa da l'aura? Metzjorn es já passat; cheiu de fam: chal que prene qualquaren e intro dedins un òste. Esmaravilhat, decò aicí me veo aculhit coma un'òste de regard, ben gradit. Én m'índica una taula aparelhaa e én arramba una carea per m'envidar a prene plaça. Mas un escrúpol me reten. Fau signe al patron e, lo tirant d'un cant, lhi mostro lo gròs bilhet abismat. Estonat, ele lo mira; peniblament, per l'estat qu'al es, l'exàmina; puei me ditz que sensa dúbit es de granda valor, mas desenant da ben de temp fòra cors. Mas crenhetz pas: presentat a la banca da un coma mi serè de segur acceptat e chambiat en d'autra pus pichòta monea correnta.
Aquò disent, l'òste salh embe mi fòra de l'uis de la via e m'índica l'edifici de la banca aquí près. Lhi vau, e tuchi decò en aquela banca se mostron aürós de me far aqueste favor. Aquel miu bilhet – me dison – es un di gaire pas encà rintrats a la banca, que despuei qualque temp dona pas cors se ren a de bilhets de pichotíssima talha. Me ne'n donon d'aquilhi tanti que ne'n resto embarrassat e quasi oprimut. Ai ren qu'aquela nàufraga bustina de cuer. Mas m'exòrton a pas me confónder. Lhi a de remèdi a tot. Puei laissar aquilhi sòuds en depòsit a la banca, en conth corrent. Fau mavís d'aver comprés, me buto en sacòcha qualqu'un d'aquilhi bilhets e un libret que me donon per tuchi lhi autri que laisso, e torno dedins l'òste. Lo minjar m'agrada pas; temo de pas poler lo digerir. Mas deu já s'èsser espanteaa la vòutz que mi, se ren pròpi ric, siu pas pus paure de segur; e de fach, en salhent da l'òste, tròbo una veitura que m'atend e un autista que se gava embe una man lo berret e embe l'autra me duèrb la portiera. Sai pas ont me mene. Mas coma ai una veitura se ve que, sens lo sauber, aurei decò una maison. Mas sí, una maison belíssima, antica, ente de segur tanti derant de mi an viscut e tanti encara viurèn après de mi. Da bòn son tuchi miei aquilhi mòbles? Me sento estranh d'aquí, coma un intrús. Coma la vila aqueste matin a l'alba, aüra decò aquesta maison me semelha desèrta. Ai já mai paor dal retun que farèn mi pas, me bojant dins un tal silenci. Me fau coratge, me bojo, duèrbo a cas un de lhi uis; resto estonat de trobar la chambra esclairaa, la chambra da liech, e sobre lo liech ilhe, aquela jove dal retrach, viva, encara embe lhi braç nus levats vivament, mas aqueste bòt per m'envidar a lhi anar encòntra e m'aculhir entre ilhs, festosa. Es un sumi?
Segur, coma dins un sumi, ilhe sus aquel liech, après la nuech, lo matin a l'alba, lhi es pus. Deguna traça d'ilhe. E lo liech, qu'es estat tant chaud dins la nuech, aüra a lo tochar es jalat coma una tomba. E lhi a en tota la maison aquel odor que demora en aquilhi luecs qu'an pres de possiera, ente la vita es passia fai de temp, e aquel sens de tristosa flaca que per se sosténer a besonh d'abitudas ben reglaas e utilas. N'ai totjorn agut orror. Vuelh escapar via. Es pas possible qu'aquesta sie ma maison. Aquò's una gargavea. De segur ai sumiat un di sumi mai absurdes. Esquasi per n'aver la pròva, vau me gachar a un espech pendut a la paret de denant e súbit ai l'impression de near, terrifiat, dins un desvari sensa fin. Da quala luenchor mi uelhs, aquilhi que me pareis d'aver aguts da mainat, gachon aüra, esbambats de terror, sensa poler se'n persuàder, aqueste morre de vielh? Mi, já vielh? Tan vite? E coma es possible? Sento picar a l'uis. Ai un ressaut. M'anóncion que son arribats mi filhs. Mi filhs?
Me semelha espaventós que da mi sien polguts nàisser de mainaas. Mas quora? Lhi aurei aguts ier. Ier ero encà jove. Es just que aüra, da vielh, lhi coneisse. Intron en tenent per man de filhets, naissuts da ilhs. Corron d'abòrd me sostenir; grinosament me repròchon de m'èsser levat dal liech; premurosament me buton assetar, per que l'afan me quite. Mi, l'afan? Mas sí, ilhs lo san ben que puei pas pus istar en pè e que siu ben ben malate.
Assetat, lhi gacho, lhi escòuto; e me semelha que m'isten fasent en sumi una galijada. Já finia ma vita? E mentre resto lhi gachar, tuchi tant plechs d'entorn a mi, maliciosament, quasi devesse pas me'n avisar, veo esponchar sus lors tèstas, pròpi dessot mi uelhs, e créisser, créisser pas pauc, pas pauc de pels blancs. Veietz, s'es pas una galijada? Decò já vosautri, lhi pels blancs. E gachatz, gachatz aquilhi que totaüra son intrats filhets d'aquel uis: te-quí, es bastat que se sien aprochats a ma poltrona: se son fach grands; e una, aquela, es já una mendia que vòl se far larg per èsser admiraa. Se lo paire la ten pas, se campa se setar sus mi genolhs e embe un braç me cenh lo còl, pausant la testeta sus mon pitre. Me ven lo vam de sautar en pè. Mas me chal avoar que da bòn puei pus lo far. E embe lhi mesmes uelhs qu'avion just denant aquilhi filhets, aüra já tan creissuts, resto a gachar tant que puei, embe tanta tanta compassion, de bèl avant darreire aquesti nòus, mi vielhs filhs.