Estòria de Nasten’ka (1ª parte)
«Una meitat de l'estòria já la coneissetz, o ben, saubetz qu'ai una ieia…»
«Se l'autra meitat es decò tant corta …», copero en rient.
«Tasetz-vos e escotatz. Avant de tot un pacte: me copatz pas la paraula, se no benlèu me confondo. Demoratz quiet e escotatz.
Ai una vielha nòna. Siu arribaa dins cò siu qu'ero encara pro jove, perque maire e paire son mòrts. Penso qu'un bòt ma ieia foguesse mai richa, perque encà aüra soven lhi temps melhors. M'a mostrat lo francés e puei m'a pilhat un magistre. Quora ai agut quinze an (n'ai detz-e-sèt aüra), ai quitatz lhi estudis. Es estat an aquel temp qu'ai fach una balossada; vos direi pas çò qu'ai fach, n'avetz pro de sauber que foguet pas una granda colpa. Mas un matin la ieia me sonet e diset que, coma era bòrnha, polia pas me sorvelhar; com aquò prenet un'espinòla e estachet ma vèsta a la sia e jontet puei que seriem demoraas parelh per tota la vita, se me foguesse pas comportaa mielh, se comprén. En soma, dins un premier temp lhi avia pas maniera de s'elunhar: e trabalha, e les, e estúdia… tot arramba a la ieia. Un bòt cerchero de l'enganar, convencero Fëlka, nòstra serventa, a se setar a ma plaça.
Fëlka es sorda. Com aquò prenet ma plaça; la ieia s'era endurmia sus la poltrona, e iu me'n anero da una amisa, pas ben luenh. Mas se passet mal. Mentre lhi ero pas, la ieia se revelhet e demandet qualquaren, pensant que foguesse aquí brava a ma plaça. La paura serventa se'n apercebet, mas polia pas auvir lo sòn… parelh, pensant sus lo da far, a un moment destachet l'espinòla e se butet a córrer…»
Aquí Nasten'ka s'arrestet e comencet a rire fòrt. Alora me butero decò iu, ma se quitet sus lo colp.
«Escotatz, vos chal pas enrire la ieia. Iu riu perqu'es dròlle… Qué far se la ieia es parelh da bòn? E totun, un pauc de ben lhi lo vuelh. Enfin, aquel bòt me tochet una bèla semonsa: me rebutet súbit a ma plaça e despuei enlora… pro, foguero aquí plantaa. Es ver, ai desmentiat de vos dir qu'avem, o ben ma ieia a una maison, una pichòta palacina, pas que tres fenèstras, tota en bòsc e vielha autant que la ieia. Al dessús lhi a un entre-sòl; un jorn se meiret aquí un novèl locatari…»
«Donc lhi avia decò un vielh locatari?», observero de passaa.
«Lhi era, segur», repliquet Nasten'ka, «e saubia se tàser mielh que vos. A dir lo ver a pena bojava la lenga. Era un vielhet, esmagrit, mut, bòrnh, sòp, tant que polia pas viure en aquest mond, e muret; entrementier aviem manca d'un novèl locatari, daus que auriem pas polgut ne restar sensa; embe la pension de la ieia, es aquel quasi tot nòstre revengut. Lo novèl locatari, nimanc a lo voler, era un jove, un forestier de passatge. Dal moment que marchandava pas, la ieia lo laisset venir, puei me demandet: «Alora Nasten'ka, nòstre locatari es jove o pas?». Voliu pas lhi mentir: «Bè nòna», respondero, «es pas ben jove, mas es pas un vielh». «Ah, e de bèl aspèct?» demandet la ieia.
Tornamai voliu pas mentir. «Eò nòna»,diso, «es de bèl aspèct!». E la ieia: «Ah! Que crotz, que crotz! Te lo diso, ma pichòta, perque lo gaches pas tròp. Que temps! Té, un locatari da ren, emai de bèl aspèct: un bòt era diferent!».
La ieia es fixaa embe aquel "un bòt"! E qu'un bòt era mai jove, e que lo solelh un bòt era mai chaud, e qu'un bòt la crama venia pas aigra tant fito… tot "un bòt"! Demorero setaa en silenci e pensero entre iu: mas perque es pròpi la ieia a me butar cèrtas ideas en tèsta me demandant se lo locatari es bèl e jove? Mas masque parelh, lo pensero masque, súbít me rebutero a comptar las malhas, a far chauça, e me ne'n desmentiero dal tot.
Un bòn matin arribet lo locatari en demandant de se far tapissar la chambra coma promés. Una paraula tira l'autra, la ieia a de babilha, e a un moment diset: «Nasten'ka, vai dins ma chambra me prene l'abac». Me levero sus lo colp, sai pas lo perque venero tota rossa, emai me desmentiero qu'ero estachaa; non pas de me desliurar plan planet, perque lo locatari veiesse pas, donero un tal eschancon que la carea de la ieia me venet après. Quora m'apercebero que desenant lo locatari saubia tot, rossiero encara mai, restero fèrma, coma empalaa e a un moment esclopero en plors. Ero tant vergonhaa e amarejaa en aquel moment, qu'osavo pas auçar lhi uelhs! La ieia bramet: «Qué fas aquí drecha!», e iu pus fòrt encara … Lo locatari, quora veiet que me vergonhavo derant a el, saludet e lèst se'n anet.
D'enlora, al pus pichòt bruch dins l'intrada, me sentiu murir. «Vaquí, passa lo locatari», pensavo, e per chasque eveniença, plan planet destachavo l'espinòla. Mas era pas jamai el, venia pas. Passeron doas setmanas; lo locatari mandet a dir per l'entremesa de Fëlca qu'avia un bèl pauc de libres francés, tuchi de bòns libres, e que polion lhi léser.
Té, volia pas la ieia que iu lhi lhi lesesse per pas s'enuiar? La ieia aceptet reconeissenta, mas fasia pas que demandar s'eron de libres morals o pas, perque s'eron de libres immorals, alora «Nasten'ka», disia, «te chal pas lhi léser: apreneries lo mal».
«E çò qu'apreneriu, nòna? Çò qu'es escrich?»
«Ah!», me disia, «còntion de coma lhi jovenets seduson de filhas da ben, de coma embe l'escusa de las mariar las desrabon da la maison, de coma puei laisson aquelas filhas malaürosas al poder de la sòrt, a murir pietosament. N'ai lesuts ben iu d'aquilhi libres, e tot es dich talament ben que passes d'entieras nuechs aquí dessús. Mas tu, Nasten'ka, pren-te garda de pas lhi léser. Que libres nos a mandats?»
«Son tuchi de romanç de Walter Scott, nòna».
«De romanç de Walter Scott! Mas ditz, lhi serè pas benlèu qualque entriga dessot? Gacha ben que lhi aie pas fichats qualque bilhet amorós!»
«Mas no», diso , «degun bilhet».
«Gacha dessot la reliadura; de bòts lhi fichon aquí, aquilhi brigants!…»
«No, nòna, decò aquí lhi a pas ren».
«La vai».
Comencérem donc a léser Walter Scott e dins un mes ne lesérem quasi la meitat. Ne mandet puei d'autri e d'autri encara, decò Puškin, tant qu'a la fin polero pus far a menc di libres e quitero de pensar a coma mariar lo prince cinés.
Las causas se passavon com aquò, quora un bòt m'encapitet per lhi eschaliers de rescontrar nòstre locatari. La ieia m'avia mandat a pilhar qualquaren. S'arrestet. Rossiero sus lo colp, decò el venet ros; puei se butet a rire, saludet, s'enformet sus la salute de la ieia e demandet: «Alora, avetz finit de léser lhi libres?» «Eò», respondero. «E qual vos a agradat de mai?» E iu: «Ivanohe e las òbras de Puškin». Per aquel bòt foguet tot. Après una setmana lo rescontrero mai sus lhi eschaliers. Aqueste bòt m'avia pas mandaa la ieia, mas ero anaa per mon còmpte. Era passat doas oras, e an aquel'ora lo locatari d'acostuma tornava a maison.
«Bonjorn!», diset.
«Bonjorn a vos».
«Disetz, vos languietz pas a istar tot lo jorn embe vòstra ieia?», faset el.
Sus lo colp, sai pas perque, rossiero, aguero vergonha e já mai m'adoloret, dal moment que jà d'autri m'avion pausaa la mesma demanda. Ero já aquí per me'n anar sensa respónder, mas n'aguero pas la fòrça.
«Escotatz», diset, «sietz una brava filha! Escusatz se vos parlo com aquò, mas vos asseguro, siu mai pròche de vòstri sentiments que vòstra ieia. Avetz pas d'amisas que poletz anar a trobar?» Respondero que n'aviu una, Mašen'ka, mas s'era meiraa a Pskov.
«Escotatz», diset alora, «vos agradaria de venir a teatre embe iu?»
«A teatre? E la ieia?»
«Poleríetz vos en sortir d'estremat…»
«No», repliquero, «vuelh pas enganar la ieia. Adiu senhor!»
« E ben, adiu», diset, e jontet pas mai.
Mas après disnar venet dins cò nòstre; s'assetet, converset a lòng embe la ieia, pauset un baron de questions: se sortesse jamai de maison, se aguesse de coneissents; puei, a un moment, diset: «Encuei ai prés un palc a l'òpera, donon Il barbiere di Siviglia. Volion venir de coneissents, mas puei an anullat e m'es restat un bilhet».
«Il barbiere di Siviglia!», exclament la ieia, «mas … lo mesme d'un bòt?»
«Segur, lo mesme», e lo disent m'agachet. Rossiero, d'un crèp comprenero tot e lo còr comencet a me tremblar per l'emocion.
«E coma poleriu», diset la ieia, «coma poleriu pas lo conéisser! Iu mesma un bòt fasiu la part de Rosina dins nòstre pichòt teatre de maison».
«E ben, benlèu voleríetz pas lhi venir encuei?», repiquet lo locatari, «ai un bilhet qu'anaria perdut».
«Eò, anem, perqué pas? E puei la mia Nasten'ka es jamai estaa a teatre».
Mon Diu, que jai! Nos aprestérem a l'instant, nos vestérem e via. La ieia, ben se bòrnha, avia una vuelha mata d'escotar la música e, al delai d'aquò, es una bòna vielheta: volia me far un plaser, já que da soletas nos seríem jamai decidaas. Quala foguet mon impression d'aquela òbra isto pas a vos lo dir, mas per tota la serada nòstre locatari me gachet tant aimable, me parlet embe un tal sentiment da me far devinar que lo jorn seguent auria volgut me butar a la pròva, me prepausant de sortir da soleta embe el. Que jai! Anero a durmir tant orgulhosa, tant aürosa, lo còr me batia tant fòrt que me prenet una legiera fèure e tota la nuech sumiero Il barbiere di Siviglia.
Pensavo qu'après aquò auria pilhat a venir mai sovent da nosautri, mas aquò capitet pas. Quitet quasi dal tot. Passava com aquò, un bòt al mes, e masque per nos envidar a teatre. Lhi anérem un parelh de bòts, mas m'agradava pas pus. M'avisero qu'era pas que de pena que provava per iu, constrecha a viure coma dins una clausura arramba a la ieia, mas ren d'autre.
A lòng anar arribero al ponch que poliu pus ni restar setaa, ni léser, ni trabalhar. De bòts riiu e fasiu de despets a la ieia, d'autri bòts ploravo simplament. A la fin amaigrero e per gaire tombero malata. La sason operística s'achabet e lo locatari arrestet de passar. Quora lo croseavo, totjorn sus lhi eschaliers, s'enclinava silenciós e manierat, coma volesse pas me parlar, e já era sus lo planet de l'eschala mentre iu ero encara a meitat de l'eschalier, rossa coma un pavòt, perque tot lo sang me montava a la tèsta quora lo rescontravo.
Me vaicí donc a la fin de l'estòria.