Tant maigre, coma lòng; e pus lòng, bon Diu, seria estats, se a na mira lo bust, esquasi gachit de se réser amont, se foguesse ren jaït dins na bòna guebeta, ente lo còl semelhava salhiesse, penosament enarcat, coma quel d'un polastre, mas embe un gròs pomet nhocassut que lhi anava amont e aval tuchi lhi bòts que colava.
Me lo veo encà aquí, embe sa vièsta grisa e lo vielh chapèl estench, tot eschancat, que la testèta secha lhi seria esfonzaa dedins entiera entiera, se las aurelhas l'auguesson ren tengut: e totun lhi retombava anant sus la frònt, fins ai parpelhons: parelh que lo pichòt morre ossut, angolós semelhava taquesse da aquel naset becarut, da aucèl predaire, que rendia tant característica sa figura. S'esforçava continuament de tenir las labras al metz d'las dents, coma per mòrder, chastiar e estremar un grinhet talhent, qu'avia totjorn; mas l'esfòrç en part era van, perque aquel grinhet, ren polent salhir per las labras parelh empresonaas, lhi escapava per lhi uelhs, pus furb e malin de derant.
Era mon mèstre e se sonava Pinçon.
Lo jorn di mòrts es jorn de fèsta per lhi filhets de Sicília. La Befana (benlèu que dins las vilas e lhi vilatges de l'isla lhi a pas de chimineas per se calar dedins) fai pas de dons ailen. Ensita lhi fan lhi mòrts, a la velha de lor fèsta, d'entorn a mesanuech: lhi parents e lhi amís defunts pòrton en lor memòria qualqua peceta, de dòuç e de juecs, mas masque ai filhets savis. Pus sàvias, a mon veire, deurion èsser las maires a ren avivar com aquò la fantasia d'las mainaas. Ma maire me mandava sens'autre embe lo mèstre Pinçon a la fièra di juecs.
Que pena afeuraa, vibranta de mila desirs, me costava la chausia an aquela fièra!
Estordit dal criassear confús di tanti bramaires, me viravo esbalucat d'aicí e d'ailai e escotavo las laudas que chascun fasia a sa ròba, entant que d'autras mans m'envidavon esfarajaas dai banquets da pè e d'autras vòutz me bramavon de pas encreire a çò que l'un m'assuliava: tant que auriu degut rasonar que da degun cant auriu trobat mon ben, qu'a l'envèrs puei se trobava en chasque bancarèla.
Lo vielh Pinçon me tirava per lo braç, me gavant a fòrça da lhi encensaments d'aqueste o aquel venditor: «Escote-lo pas, ven via! Te vòl embrolhar… fai derant lo vir de la fièra; quora aurès tot vist, chausirès…»Endiaulats da la concorença lhi venditors, en veient m'elunhar com aquò tirat per lo braç, lançavon injúrias e imprecacions còntra lo paure Pinçon.
Ele grinhoteava, en dandaneant la tèsta dessot lo fuec d'las marrias paraulas e respondia masque a iu, me repetent: «Escota pas, te vòlon embrolhar…»N'avia de pus encharnits: embe un juec a la man, se campavon dal banquét, nos environavon e nos empachavon d'anar anant, un m'ofrent una trombeta, n'autre una vaporiera de tòla que s'acrocava a dui o tres vagonet; un tresèn, un tamborin; e tuchi tres criavon a Pinçon:«Vielhàs empestat, laissatz chatar al filh çò que lhi agrada. Qué, benlèu deu chausir a vòstre gust? Veietz pas que vòl la trombeta?»«Mas que trombeta! Vòl la ferovia! Gacha aquí: marcha da soleta…»«Que trombeta e que ferovia! Vòl lo tambor: brabrà, brabrà… Las baquetas embe lo flòc… Ten, pren mon bèl! Escota pas aquel vielhàs…»Iu gachavo dins lhi uelhs Pinçon. «Lo vòs?» me demandava el.
E iu, en l'agachant, respondiu lo no qu'era dins si uelhs e dins lo ton de sa demanda. Com aquò fasíem lo vir de la fièra; puei, coma esquasi tuchi lhi ans, finiu per tornar al banquet ente vendion las marionetas, qu'eron ma passion. Oh pechaire, decò aquí entre lhi paladins de França e lhi cavaliers Mòrs, lusents dins lors armaduras d'aram e d'oton, rinjats en lònjas filas sus de cordetas de fèrre, ero forçat a chausir, mentre auriu volgut mi portar via tuchi. Mas qual?
«Pren Orland!» Me conselhava lo venditor. «Lo pus fòrt campion de França: te lo dono per detz liras e cinquanta…»
Pinçon, butat en gárdia da la mama, lhi sautava súbit al còl, esclopava:
«Oh, bèla! Detz liras e cinquanta? Mas se val pas tres sòuds… Gacha, mon filhet: a lhi uelhs guerç! E puei… bò bò! Campion de França… Era un mat furiós…»«Alora pren Rinald da Montauban…»«Pietge… Ladre!» Reprochava Pinçon. E Astòlf era blagaire, e Gan traditor… fin finala, per chasque marioneta qu'aquel me butava derant Pinçon trobava qualquaren da dir, fins que lo venditor agassat lhi bramava ren:
«Mas alora, bòn senhor! segur que lhi vòl lo triste e lo bòn, lo paladin fidèl e Gan lo traditor, se no la representacion se pòl ren far…»
Son passats tanti ans; Pinçon es mòrt. Iu, per dir lo ver, ai pas encà degun pel blanc que me face doler d'aquò que derant tant ardentement desiravo: un parelh de barbís e na bèla barba; mas confesso que da qualque temp un'envídia mai ponhenta me pren quora agacho un quadret: iu en braias cortas de velut a mesa chamba e na jòlia marioneta dins la man. Tant jòli, laissatz-me lo dir! E encolpo Pinçon d'aquel sentiment d'envídia que pròvo derant a mon retrat da mainaa.
Perque devetz sauber que lhi vau encà a la fièra. Pus aquela di juecs (bèla se ne'n mancon pas segur, e decò de marionetas): es una fièra ben mai granda; e lhi vau per chausir lhi eròis e las eroïnas di miei romanç e de las mias novèlas. Aüra, mon envídia ven d'aquò: que mentre da pichòt a un certèn moment finiu per m'enfotre di coments talhents de mon grís mèstre e cediu tot enflamat a lhi encensaments dal venditor de marionetas, encuei sento que Pinçon, ren masque viu encà dins iu, mas m'enjonh coma un tiran, me gasta e m'estenh chasque jai. E per tant que face, pui pus me lo levar d'entorn.
«Vees, mon filhet», me contínua a repéter a l'aurelha, «vees que malenconia de fièra? Cre pas an aquelhi que te la tenhon tota d'òr: d'òr lo cèl, d'òr lhi àrbols, d'òr la mar… Òr faus, mon filhet! Papier endorat! Gacha que raça d'eròis t'uefre encuei a vita… Trionfon masque lhi ladres, lhi ipòcritas, lhi balòs! Chausís un eròi onest! Chausirès segur un deble, un ganhat, un mesquin; e ta representacion serè pegosa e chalmissenta. Practicant embe tu d'estremat, man a man me siu enstruit un pauc. E aüra te demando: Crees tu que per aquelhi que venerèn pòle valer l'escusa que ton art a miralhaa la vita de ton temp? Gacha ben: quala valor auria derant ai nòstri judicis estétics aquela escusa se, butem, nos la presentesse tot gonfle e boriós un escriveire dal Sieis cent? Nosautri lhi responderíem: «Tant pietge per tu, mon char!»
«En cèrti moments, filhet miu, la vita se fai tant marria que lhi escriveires polon ren far; e mai son fidèls dins la retraire, mai lor òbra es condanaa a murir. Que resistença vòs que aien còntra lo temp las creaturas de l'art naissuas da nòstri pensiers dessociats, da nòstras accions impulsivas e esquasi sensa lei, da nòstri sentiments frantumats e dins la descòrdia di conselhs mai opausats; aquesti paures, mesquins, chalmissents babachos que masque la fièra d'encuei te pòl ofrir?» Aquò e d'autras causas desconsolaas me contínua a repéter Pinçon. Iu m'agacho a l'entorn, e sai pasren lhi dir. Ah, qui sauberia, qui sauberia me crear, per lhi estopar la gola, un eròi, ren coma es, mas coma deuria èsser?