Eveline di James Joice

Setaa a la fenèstra gachava lo sera envaïr l’alea. Tenia la tèsta pojaa a las tendinas e sentia dins las nàrias l’odor de cretona possieirosa. Era guichia.
Gaire de gent per la via. Passet lo vesin de la darriera maison al fons que tornava. Sentet lhi siei pas ressonar sal marchapè de ciment, puei cricassear sal sentier de cenre derant a las maisons nòvas de color ros.
Un viatge lhi avia un champ ailen ente lor se demoravon tuchi lhi sera embe lhi autri joves dal quartier. Puei l’avia chatat un tal de Belfast e lhi avia bastit de maisons; ren de pichòtas maisons escuras coma las lors, mas de graciosas maisons en mons dal cubèrt lusent. Tuchi lhi joves de l’alea avion ariat en aquel champ: lhi Devine, lhi Water, lhi Dunn, lo pichòt Keogh lo sòp e ilhe embe si fraires e sas sòrres. Ernest ensita ariava jamai: era tròp grand. Sovent venia lo paire e lhi chaçava via dal champ embe son baston de prunier, mas d’acostuma lo pichòt Keogh restava de gàrdia e donava l’alarm just que lo veïa arribar. E totun lhi semelhava qu’an aquel temp foguesson estats a bastança contents. Lo paire era encà ren parelh gram, e puei lhi avia la mama. Causas vielhas dins lo temp; après ilhe, si fraires e sas sòrres s’eron fachs grands e la mama era mòrta. Decò Tizzie Dunn era mòrt e lhi Water eron tornats en Anglatèrra. Tot chambia. E aüra decò ilhe s’en anava, laissava la maison.
Sa maison! Se gachet d’entorn dins l’estància beicant tuchi lhi objècts familiars qu’un bòt a la setmana avia espossierats per tanti ans, en se demandant totjorn d’ente polia venir tota aquela polvre. Benlèu auria pus revists aquilhi objècts que jamai avia imaginat de s’en dever separar. E totun, dins tanti ans era jamai arribaa a sauber lo nom dal preire sus la fotografia enjaunia pendua al mur sobre l’harmonium escordat, da cant a las estampas a colors di vots fachs a la Beata Margarida Maria Alacoque. Era estat un companh d’escòla de son paire, e tuchi lhi bòts qu’ele mostrava lo retrat a un òste acompanhava totjorn lo gest en disent:
«Es a Melbourne aüra.»
Ilhe avia aconsentit d’anar via, de laissar la maison. Mas era una causa sensaa? S’esforçava de valuar chasque aspèct de la question. Aquí, a sa maison, lhi seria ren mancat da minjar e da durmir, ni las personas que lhi eron familiaras fins da quora era naissua. Segur, chalia trabalhar dur, sia a maison que al trabalh. Çò que aurion dich ai Magazins quora se foguesse saubut qu’era escapaa embe un jovenòt? Lhi aurion donaa de la nhòca, benlèu, e aurion butat un anonci sal jornal per la remplaçar. Lhi auria ben agradat a Miss Gavan. Lhi avia jamai resparmiat si lançons, mai que mai se lhi avia de gent qu’escotava.
«Miss Hill! Veietz pas que las senhoras son aquí qu’atendon?»
«Mas revelhatz-vos, Miss Hill, per plaser!»
Auria ren ploraa de gròssas grimas a laissar lhi Magazins.
Mas dins la nòva maison, dins un país luenh e desconeissut, seria ren anat com aquò. Seria estaa una frema mariaa: ilhe, Eveline, e la gent l’auria tractaa embe respèct. Seria ren estaa tractaa coma sa maire, no. Encà aüra, ben qu’auguesse já detz-e-nòu ans, de bòts lhi capitava de crénher la violença dal paire. Era estat aquò, lo saubia, a lhi far venir lo tramolar de còr. Quora eron encà de mainaas, lo paire s’esfogava jamai sus ilhe coma sus Harry e Ernest, perque era una filha; mas puei avia tacat a la menaçar e a lhi dir que, se foguesse ren estat per la memòria d’aquela bon’anma de sa maire, lhi auria donat çò que se meritava. E aüra lhi avia degun que la parava. Ernest era mòrt e Harry, que fasia lo decorator de gleisas, era esquasi sempre via, en qualque païsòt de campanha. Sensa comptar las etèrnas rusas per lhi sòuds, lo sande sera, que da qualque temp ençaí l’esquintavon da pus n’en poler.
Tot çò que ganhava lo donava a la familha – sèt scelins – e Harry mandava çò que polia; mas lo malaür era de lhi descóser al paire, lhi sòuds. Era una gaspilhona, lhi disia, na descervelaa, e ele se sentia ren de lhi donar lhi sòuds ganhat embe tanta fatiga perque lhi fotesse aval da la fenèstra; aquò e d’autre lhi disia, perque era totjorn d’umor marrit lo sande sera. Mas a la fins lhi lhi donava, ben demandant se per cas avia pas intencion de chatar qualquaren per lo disnar de la diamenja. Com aquò lhi tochava salhir coma una fuseta per far las compras, en se durbent la via a codeaa entre la gent, la borseta de pèl niera serraa dins la man, e tornar qu’era já tard, charjaa de ròba. Era un trabalh dur, per ilhe, cudir la maison e far atencion que si dui pichòts fraires, fidats a sas curas, anesson a l’escòla a auguesson da minjar. Un trabalh dur, ja, una vita grama; mas aüra qu’era sal ponch de l’abandonar, la trobava já pus tant insuportabla.
N’auria començaa un’autra, embe Frank. Era bòn e fòrt Frank, e de còr generós. Seria escapaa embe ele sal piroscafe de la nuech, seria devengua sa frema e aurion viscut ensem a Buenos Aires, ente ele avia una maison que l’atendia. Coma se sovenia ben dal premier bòt que l’avia vist! Ele avia lotjaa una maison sus la via premiera, ente ilhe avia d’amís. Lhi semelhava foguesson passaas gaires setmanas d’enlora. Ele era sal rastèl, la casqueta tiraa a l’enreire sal copet e lhi pels que lhi cheïon sus la frònt solelhaa. Puei s’eron coneissuts. Tuchi lhi sera el l’atendia a la sortia di Magazins e la promenava fins a maison. L’avia portaa a sentir La Singra e a ilhe era semelhat un suenh d’èsser aquí, a teatre, pròche d’el, dins de plaças qu’era ren acostumaa. Ele avia una granda passion per la música, e chantava un pauc tanben. Tuchi saubion dal lor amor e parelh quora ele chantava la chançon de la filha enamoraa dal marinier, ilhe sentia totjorn un dòuç embaràs. Per rigolar, ele la sonava Paveròt . Al començament l’idea d’aver un amorós lhi avia donat a la tèsta, mas puei avia començat a lhi voler ben da bòn. Ele lhi parlava de país luenhs; avia tacat da mòssi, per n’esterlina al mes, sus una nau de la linha Allan qu’anava en Cànada. Lhi disia lhi noms de las naus ente era estat e aquel di varis servicis. Avia passat l’estrech de Magellan e lhi contiava d’estòrias sus lhi terrribles patagons. Avia agut fortuna a Buenos Aires, disia, e era tornat al vielh país masque en vacança. Naturalament lo paire d’Eveline era vengut a sauber de l’estòria, e lhi avia proïbit de lo veire.
«Lhi mariniers… la coneisso aquela gent!» Disia. *
Un jorn ele e Frank avion rusat, e d’aquel bòt avion degut se veire d’estremat.
Lo sera calava sus l’alea e lo blanc d’las doas letras que tenia sus sa fauda perdia son clar. Una era per Harry, l’autra per lo paire. Son preferit, verament, era estat Ernest, mas decò a Harry volia ben. Avia notat que dins lhi darriers temps lo paire s’era fach vielh; ilhe lhi seria mancaa. De bòt saubia èsser gentil. Pas ben de temp derant, un jorn qu’era a liech malata, el s’era butat a léser n’estòria de fantasmas e lhi avia brusateat lo pan sal fuec. Un’autre bòt, quora lhi avia encà la maire, eron anats tuchi a far merenda s’la colina de Howth, e sovenia que el s’era butaa en tèsta la calòta de la maire per far rire lhi filhets.
Lo temp passava, mas ilhe restava aquí setaa da pè a la fenèstra, la tèsta pojaa a las tendinas e l’odor possieirós de cretona dins las nàrias. Aval da l’alea, sentia montar lo sòn luenh d’un semiton. Era un motiu que coneissia. Era dròlle que venesse pròpi aquel sera a lhi remembrar la promessa facha a la maire, la promessa de cudir la familha lo mai qu’augesse polgut. Lhi tornet a la ment la darriera nuech de la malatia de sa maire. Se veiet mai dins l’estància escura, serraa, da l’autre cant de la sala; da fòra venia un’estantosa melodia italiana. Puei era estat comandat al sonador d’anar via e d’esborsar metz scelin*. Se sovenet lo paire tornar tot pompós dins la chambra de la malata en disent:
«Danats italians! Pròpi aicí chal que venon!»
E entant que era aquí a musar, la penosa vision de la vita de sa maire enfonset dins son còr coma un sortilegi: aquela vita de penas mesquinas finia ent la folia. Tramolet en auvent la vòutz de sa maire repéter embe vueida insistença:
«Derevaun Seraun! Derevaun Seraun!»
Se dreicet, pilhaa da la terror. Escapar! Devia escapar via! Frank l’auria salvaa. Lhi auria donaa una vita e benlèu decò l’amor. Una vera vita. Perqué auria degut èsser malaürosa? Avia ben drech a la felicitat. Frank l’auria pilhaa dins si braç, l’auria estrenhua dins si braç, l’auria salvaa.
Era a l’estacion de North Wall, al metz de la fola ondejanta. Ele la tenia per man e ilhe saubia que lhi estava parlant, lhi repetent qualquaren sus la traversaa.
L’estacion era plena de soldats embe lors bagatges escurs e a travèrs las amplas pòrtas de l’intrada se veïa aicí e ailai, lòng lo mur d’la banquina, la massa immòbla e niera de la nau, embe lhi fenestrin esclarzits. Ilhe respondia ren. Sentia sas jautas pallas e freidas e, da un neblós fons de desperacion, pregava Dieu de la guidar, de lhi mostrar qual era son dever. La nau lancet un lòng, funebre ulat dins la nèbla. Se partia, deman se seria trobaa en mar dubèrta, embe Frank, en viatge vèrs Buenos Aires. Las plaças eron fixaas. Coma polia tirar-se enreire après tot çò qu’el avia fach per ilhe? L’afre esquasi lhi donet un sens de nàusea: continuava a bojar las labras en silenciosa e ferventa priera.
Una clòca lhi ressonet dins lo còr. Se sentet préner per la man.
«Ven!»
L’entiera mar se fracassava sus son còr. E el la rabelava dedins, la volia near. S’estachet a la brandana de fèrre embe totas doas las mans.
«Ven!»
No! No! No! Era impossible. Sas mans estrenheron nervosas lo fèrre. Dal metz de la mar, bramet un crit d’angoissa.
«Eveline! Evy!»
Ele corret vite al delai dal rastèl, en la sonant qué lo seguesse. Lhi brameron d’anar anant mas ele continuava a la sonar. Ilhe lo beicava embe lo morre palle, passiu, coma na bèstia esperdua. Si uelhs lhi doneron pas un senh d’amor o d’adiu o de reconeissiment.