Lë regiun du Grand Escarton suvan i l’e dì “Repüblikkë duz Escarton” ma l’e giamei ità ünë repüblikkë e i l’à giamei agü ünë autonomië politikkë, mèimë slë pupulasiun prufitave, ‘d pöi du medioevo, lu dré plü au dlaz autra pruvinsa. Purtan l’esistansë i lh’erë plü difisilë. Luz Escarton, tu pré dlë frontierë, i l’an sübì l’invasiun e lë pasaggë dla truppa du Delfinato, du Piemontèi, duz Italiën, sëns esüblea la devästasiun dla ghèra ‘d religiun, laz avalancia, la rüna e ‘l füë cu brülavë lu pai, e tut purtavë a lë miserë.
Can i l’an änrià lë galerië du tren e lë digghë d'Arciamurra, l’e aribà ‘l travà, ma tantuz uvrie sun aribà ‘d for, ki parlavan pa patuà. Finì lu gro travau lu giuve du pai snën sun n’anà për ciärcia travà din la vila. Për cunsecansë lë sparisiun dlë notrë lënghë patuà e dla tradisiun du notre pai. Din ‘l tën u sën ità Fransè, Piemuntèi e Italiën. U giu d’ancö u sën tus dl’Europpë, për ‘l prumìë cò sënsë ghèrë. U vudria pa kl’Europpë pansëssë sulman a s’änrci ma u vudria trasmëttë lë lënghë e lë cultürë kë notre ansian i nuz an aprèi cun gran sacrifisë cuntrë l’untë dla ghèra e dlë natürë cuntrerë.
Cok fotografië, manüscrì e docümën i l’espliccan mé kë këksìë discu.
Libbre e siti web i dunan d’infurmasiun siù pasà e prëzën süz ün terituarë straordinerë.