La senhora Julie Roubère atendia sa sòrre major, la senhora Henriette Létoré, de retorn da un viatge en Soïssa.La familha Létoré era partia a pauc près da doas setmanas. La senhora Henriette avia laissat que son òme tornesse solet a la proprietat qu'avion ental Calvados, ente avia cèrti affars, e anava a passar qualque jorn a París da sa sòrre.Calava la sera. Dins lo salotin borgès oscurat dal tramont, la senhora Roubère lesia desanuiaa, e levava lhi uelhs a chasque rumor.Finalament sonet l'escarlin e apareisset la sòrre, tota embacucaa dins sa gra
nda muda da viatge. Sensa nimanc se beicar, s'embraceron fòrt e, après un moment, torneron s'embraçar.Puei comenceron a devisar, a se demandar notícias de la santat, de la familha e de mila autras causas, a frasas motas e coitosas, que sautavon da l'una a l'autra, entat que la senhora Henriette se gavava lo mochet e lo chapèl.S'era fach escur. La senhora Roubère sonet per se far portar lo lume, e quand lhi foguet un pau de clar, beiquet sa sòrre, pronta a l'embraçar mai. Mas restet suspresa, espalufria, sensa paraulas. La senhora Létoré avia a lhi dui cants de la tèsta doas grandas velas de pels blancs. Tot a l'entorn era d'un nier fòrt e lusent; mas sus las tempas s'eslonjavon dui riussets argentats que se perdion puei dins la massa sombra de la penchenadura. E pura avia masque vint-e-quatre ans e la causa era arribaa tota d'un crèp, après la partença per la Soïssa. La senhora Roubère la beicava esmaravilhaa, embe lhi uelhs vitrats, esquasi en plorant coma se una disgràcia tremènda foguesse tombaa sus sa sòrre; e demandet:«Çò qu'es capitat, Henriette?»Embe un sorrís estench, un sorrís malate, l'autra respondet:«Ren, ren… As vist mi pels blancs?»La senhora Roubère l'estrenhet per las espatlas e, en la fixant dins lhi uelhs, repetet:«Çò qu'es capitat? Me lo deves dir. Sensa busias, perque m'én avisariu.»Istavon l'una derant l'autra e la senhora Henriette, espàllia coma un mòrt, avia las grimas d'entorn lhi uelhs abaissats.La sòrre diset mai:«Çò qu'es capitat? Qué as? Respònd!»Embe un fil de vòutz, l'autra diset desconsolaa:«Ai… ai un amant.»Esprofondet la frònt sus l'espatla de la sòrre e ploret a rendenieras.A pena se foguet un pauc calmaa e las ànsias de son còr fogueron quitaas, comencet a parlar, coma per campar defòra aquel secret, per vueidar sa dolor dins un còr amís.En se tenent las mans e en las estrenhent, las doas fremas aneron s'assetar sus lo canapè dins lo canton mai escur de la sala, e la pus jove, en envousent lo braç al còl de la sòrre e la tenent estrecha al còr, istet a escotar.«Reconeisso de ren aver d'escusas; me capisso pus e d'aquel jorn me semelha d'èsser vengua mata. Pilha-te garda, ma pichòta, fai ben atencion: se tu sabesses coma sem deblas, coma non laissem, coma cheiem fito! Basta un ren, gaire, ben gaire, un langor, una d'aquelas malinconias que passon de colp dins nòstra anma, aquel besonh de durbir lhi braç, d'acareçar e de baisar que totas nos avem en cèrti moments. Coneisses mon òme e sas quant lhi vuelh ben; mas es una persona maüra e posaa, e compren pas ren de las tenras vibracions de l'anma femeníl. Es totjorn lo mesme, totjorn bòn, totjorn sorrient, totjorn premurós, totjorn perfècte. Quant auriu desirat, de bòts, que m'auguesse estrencha d'un colp dins si braç e m'auguesse donat un d'aqueli bais lents e dòuç que fondon ensema doas personas, que son coma de confidenças silenciosas; quant auriu volgut qu'ele auguesse de moments d'abandon, de deblessa, qu'auguesse besonh de ieu, de mas caressas, de mas grimas!Serèn de folaraas, mas nosautras fremas sem com aquò, e polem ren lhi far.Jamai m'auria truchat lo pensier de lo tradir. Pura l'ai fach, sensa amor, sensa motiu, sensa ren; perque una nuech lhi avia la luna, sus lo lac de Lucèrna.Fasia un mes qu'eron en viatge ensema e mon òme, embe sa pàsia indiferença, paralizava lhi miei eslanç, tupia lhi miei ardors. Quora a l'esponchar dal solelh calavon per las ribas, al galop di quatre cavals de la diligença e ieu, en veient dins la transparença de la nebla matiniera de lònjas valadas, bòscs, rivieras, vilatges, batiu las mans aürosa e lhi disiu: «Coma es bèl, baisa-me, mon char!» ele respondia, embe un sorrís benèvol e freid: «Que besonh lhi a de se baisar, se t'agrada lo païsatge…».Me sentiu jalar tota. Perque creo que, quand dui se vòlon ben, deverion desirar de se voler mai ben encara, derant a lhi espectacles que fan emocionar.En soma, sentiu dins mi un rebulhir de poesia, qu'ele empachava de s'efónder. Coma poleriu te dir? Ero mai o menc coma una chaudiera gonfla de vapor serraa e barraa.Una sera (da quatre jorns eron dins un auberge de Fluelen), Robert avia un legier mal de tèsta e anet a durmir just après cina, e ieu me'n anero sola soleta a me promenar en riba dal lac.Era una nuech fabulosa. La luna, arreonda, lusia auta dins lo cèl; las autas montanhas cubértas de neu semelhavon foderaas d'argent; l'aiga, tota venaa, era atraversaa da de pichòts freiçons luzents. L'aire era dòuça, d'aquela alor penetranta que nos afeblis fins a nos far mancar, nos esmòu sensa motiu. Coma es sensibla, coma vibra l'anma dins aqueli moments! Coma ràpida ressulta e sent embe vigor!M'assetero sus l'èrba e contemplero lo grand lac estantós e seduisent; m'istava arribant qualquaren d'estranh; sentiu un'ingaribla brama d'amor, una rebellion contra la grisa monotonia de ma vita. Jamai seriu anaa, a braçet embe un òme amat, lòng una riba immensa al clar de luna? Auriu jamai sentut calar dins mi aqueli bais profonds, deliciós e tremants, que se donon dins aquelas nuechs tenras que Dieu semelha aver fach per l'amor? M'aurion jamai estrenhut de braç ardents, entre las ombras claras d'una sera estiva?Comencero a plorar coma una mata.Darreire de mi auvero un rumor. Lhi avia un òme en pè, que m'istava beicant. Quand virero la tèsta, me reconeisset e se campet anant:«Senhora, ploratz?»Era un jove avocat, que viatjava embe sa maire, e qu'avion rescontrat mai d'un bòt. Son esgard m'avia seguit sovent.Ero parelh desviraa que deguna paraula o pensier m'arribet. M'aucero e disero que me sentiu mal.Se butet a me chaminar da cant, en manièra naturala e respectosa, e me parlet de nòstre viatge. Tot aquò qu'aviu sentut, demorava dins ele; tot çò que fasia fremir, lo capia coma mi e mielh de mi. A una cèrta mira se butet a recitar de vèrs, de Musset. Me semelhava que decò las montanhas, lo lac, lo clar de luna, chantessen de causas suavas…Es capitat sai ren coma, sai ren perque, dins una sòrta d'allucinacion…E ele… l'ai vist mai lo matin d'après, al moment de la partença.M'a donat son bilhet da vísita!… La senhora Létoré, abandonaa dins lhi braç de la sòrre, gemia e esquasi criava.La senhora Roubère, seriosa e pensosa, diset sot vòutz:«Sas, ma sòrre, sovent nosautras volem ren ben a un òme, mas a l'amor. Aquela sera ton ver amant es estat lo clar de luna.»
